 |
| 1839 Tanzimat Fermanı |
Padişah: Abdülmecit
Sadrazam: Mustafa Reşit Paşa
Okunduğu yer: Gülhane Parkı
» Tanzimat Fermanı, Mustafa Reşit Paşa tarafından Gülhane
Parkı’nda 3 Kasım 1839 tarihinde
kamuoyuna duyurulmuştur.
» Tanzimat Fermanı'nı beş kısma ayrılmaktadır.
Birinci Kısım, Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan itibaren
Kur'an'ın hükümlerine ve şeriat kanunlarına saygı gösterildiğinden, devletin
kuvvetli ve müreffeh bir duruma geldiği belirtilmektedir.
İkinci Kısım, 150 yıldan beri ne şeriata nede faydalı
Kanunlara uyulduğu söylenmektedir.
Üçüncü Kısım, Devletin iyi bir şekilde yönetimini sağlamak
için yeni kanunların konulması gerektiğine işaret edilmektedir.
Dördüncü Kısım, bu yeni kanunların dayanacağı ilkeler
belirtilmektedir. Bunlar;
A- Müslüman ve Hristiyan bütün tebaanın, namus, can ve mal
güvenliğini sağlanması
B- Vergilerin düzenli bir şekilde ve usule göre ayarlanması
ve de bunların toplanması
C- Askerliğin düzenli bir şekle sokulması
Beşinci Kısım, bu kanunların yapılması ve uygulanması için
gereken tedbirlerden söz ediliyordu.
Tanzimat Fermanının ilan edilmesinin amaçları;
» Osmanlı toprak bütünlüğünü korumak için Avrupalılara hoş
görünerek desteğini sağlamak
» Azınlıkları kanun önünde Müslümanlarla eşit olduğunu
göstererek azınlık isyanlarını önlemek
Püf Nokta;
Tanzimat Fermanı'nın yayımlanmasında dış etki var ancak Avrupalıların baskısı yoktur.
Tanzimat Fermanın Maddeleri
» Ferdi haklar korunacak
» Rüşvet ve iltimas önlenecek.
» Vergilerin toplanmasında ve İltizam usulünün bozuklukları
giderilecek
» Vergiler herkesin gelirine göre düzenli toplanacak
» Müslüman ve gayrimüslimlerin Hakkında aleni olarak,
soruşturma yapılıp, hüküm verilmedikçe,
kimseye gizli veya alemi idam veya zehirleme cezası uygulanmayacak.
» Bir kimsenin suçundan dolayı onun, Varisleri sorumlu
olmayacaklar ve mallarına da el konulmayacak.
» Mahkemeler herkese açık olacak kimse haksız ceza almayacak
» Hristiyan ve Müslüman bütün Osmanlı uyrukları eşit
sayılacak
» Askerlik süresinin 4 veya 5 yıl olacak
Püf Nokta;
1839 tarihli Tanzimat Fermanı’hda vergilendirmede ve askerlikte adil davranılacağına vurgu yapılmıştır. Ancak bu fermanda önemli bir ayrıntı yer almaktadır. "Her Müslümamn vatan savunmasına katılmasının dini bir görev olduğu ifade edilmiş ve böylece Osmanlıda ilk kez zorunlu askerliğe vurgu yapılmıştır. Ancak fermanın bu hükmünün uygulanması için imparatorluğun her yerinde sayım yapılması gerekmektedir. Ancak hem bu sayım çok zordu hem de Müslümanlarda bu fikre çok sıcak bakmıyordu 1846 yılında gönüllü profesyonel askerlik “Kur’a Kanunu ile bütün müslüman erkekler için vatandaşlık görevi hâline dönüştürülmüştür. Böylece zorunlu askerlik resmen başlatılmış oldu.
Kur’a Kanunu;
Belirli bir yaşa (20 - 25) gelmiş Müslüman erkeklerin kura yoluyla askere alınması kanunudur. Bu sistem fransız askeri sisteminden örnek alınarak oluşturulmuştur. Ancak, sanayi çalışanları İstanbul’da oturanlar, üst düzey devlet görevlileri kadılar, müderrisler, tekke şeyhleri, medrese öğrencileri, evin tek erkeği gibi kişiler zorunlu askerlikten muaftı.
Tanzimat Fermanın Önemi
» Esasen Tanzimat Reşit Paşa'nın eseridir. Reşit Paşa'nın,
İngiliz siyasi hayatını yakından izlemiş olması dolayısıyla, Tanzimat Fermanı
ile İngiliz demokrasisinin başlangıcını teşkil eden, 1215 tarihli Magna Carta
arasında büyük benzerlikler bulunmaktadır.
Bunlar;
A- Magna Carta, İngiltere kralının vergi toplamadaki
yetkilerinin kısıtlanması amacıyla ortaya çıktığından, bu belgede vergi
meselesi ağırlıklı yer alır.
B- Tanzimat Fermanı, Magna Carta da doğrudan doğruya
Mülkiyet hakkı ile ilgili husus bulunmamakla beraber, veraset hakkını koruyan
bir ikinci maddesi vardı.
D- Magna Carta da askerlik işi de ele alınmıştır. O zamanın İngiltere’sinde asiller, askerlik yapmadıklarından krala bir vergi öderdi. Tanzimat Fermanı'nda da Yani bu iki belgede de, askerlik sorunu üzerinde durulan konulardandır.
E- Eşitlik ilkesi bakımından da Magna Carta ile Tanzimat
Fermanı arasında bazı benzerlikler görülmektedir.
F- Magna Carta, özellikle vergi konusunda başpiskopos, piskopos,
kontlar ve baronların dahil olacağı bir genel konsey kurmuştu. Tanzimat Fermanı
da 2. Mahmut zamanında, kurulmuş bulunan Meclis-i Ahkamül Adliyye'nin, sadece
kanun hazırlamakla değil, ülkenin birçok sorunlarının da müzakeresi ile
görevlendirilmesini istiyordu.
» Ayrım yapmadan halk arasında eşitlik sağlanmaya
çalışılmıştır.
» Kanun üstünlüğü kabul edilmiştir. Bu ferman Osmanlıda
anayasallaşmanın başlangıcı kabul edilir.
» "Kanunlar kişinin keyfine bağlı değil, değişmez
ilkelere dayanmalıdır." ilkesiyle hukuk devleti olma yolunda önemli bir
adım atılmıştır.
» Vergi toplamadaki adaletsizlik giderilmeye çalışılmıştır.
» Merkezi otoritenin güçlenmesi ve halkın devlete güveninin
artması amaçlanmıştır.
» Özel mülkiyet hakkı devlet garantisine alınmıştır.
» Padişahın yetkileri kanunla sınırlandırılmıştır.
» Avrupa hukuk kuralları, Osmanlıda da geçerli olmaya
başlamıştır
» Askerlik vatan görevi haline getirilmiştir.
» Gayrimüslimlere de askerlik yükümlülüğü getirilip askerlik
süresi belirlenmiştir.
Tanzimat Fermanın Uygulanması
» Kişi haklarının korunması bakımından, önemli olan yeni bir
ceza kanunu yapıldı.
» Memur suçlarına ait yeni bir idare kanunu yapıldı ve burada,
rüşvet için ağır cezalar konuldu.
» Birçok Paşa rüşvet suçundan mahkûm oldu.
» Tanzimat’ın birinci ve ikinci yıllarında iltizam ve aşar
toplama usulleri değiştirildi.
» Aşar maliye memurları vasıtasıyla toplanmaya başlandı.
» Hristiyanların verdikleri Cizye, patrikhaneler vasıtasıyla
toplandı. Fakat buna rağmen, mali
reformlar gereği gibi yapılamadı.
» Kısa bir süre sonra aşar ve cizyenin toplanmasında eski
usullere dönüldü. Bununla beraber, vergi işleri için defterdarlıklar kuruldu.
Vergilerin toplanmasında belediye ve vilayet meclislerine bazı yetkiler
tanındı.
» Askerlik yaşı 20 olarak kabul edildi ve kura usulü kondu.
Ülke toprakları askerlik bakımından bölgeye ayrıldı. Her bölgenin nüfusuna göre
alınacak asker miktarı tespit edildi. Her aileden ancak bir kişi askere alındı.
Tek çocuklu ailelerden asker alınmadı. Hristiyanlar da askere alınacaktı. Fakat
bu yürümedi.
» Milli eğitim işlerini bir düzene sokmak için bir, Meclis-i
Daimi Maarif-i Umumiye kuruldu. Bu meclis, eğitim ve öğretim işlerini bir
birliğe kavuşturacaktı. Fakat olmadı.
» İdari örgütte bazı yenilikler yapıldı ve memleket
eyaletlerle, eyaletler sancaklara, Sancaklar kazalara, ve kazalarda köyleri de
içine alan nahiyelere ayrıldı.
» Her valinin yanına bölge kuvvetlerine komuta edecek bir
muhafız ile maliye işlerine bakacak bir defterdar, verildi. Bazı eyalet ve
sancaklarda yerel meclisler kuruldu.
Tanzimat Fermanına Karşı İç ve Dış Tepkiler
Tanzimat Fermanına Karşı Dış Tepkiler
» Osmanlı İmparatorluğu’ndaki bu liberal hareket liberalizm
düşmanı olan Rusya ve Avusturya tarafından hoş karşılanmadı.
» Çeşitli milletleri içine alan Avusturya'nın hoşnutsuzluğu
daha fazlaydı.
» Rusya'ya gelince, hoşnut olmamakla birlikte Tanzimat'ı,
Osmanlı devletinin iç işlerine karışmak için iyi bir fırsat bildi. Tanzimat'ın
ilanından kısa bir süre sonra fermandaki ilkeleri Ortodoks tebaaya iyi
uygulanmadığından şikayetle, Osmanlı Devleti'ne akıl öğretmeye kalktı.
» Osmanlı Devleti'nin, Tanzimat ile kuvvetleneceği ümidi ile
İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti'nde ki, bu siyasal yenileşme hareketinden
memnun kaldılar.
» Lakin hem Fransa hem de İngiltere, yine de Tanzimat'ı
Osmanlı devletinin iç işlerine karışmak için, bir vasıta olarak kullanmaktan
geri kalmadılar.
» Fransızlar Katolik, İngilizlerde Protestan tebaaya,
Tanzimat’ın uygulanması için müdahaleye başladılar.
Tanzimat Fermanına Karşı İç Tepkiler
» Hristiyan tebaa içinde Tanzimat’a karşı en büyük
hoşnutsuzluğu, Rumlar gösterdi. Çünkü Rumlar, Osmanlı İmparatorluğu'nda, en
ayrıcalıklı azınlık durumunda idiler.
» Halbuki Tanzimat, bütün vatandaşlar arasında eşitlik
ilkesini getirmekle, Rumların ayrıcalıklı durumları bozulacaktı.
» Bilindiği gibi Rumlar, özellikle Fenerli Rumlar, gerek
Dışişleri’nin gerek, Divan tercümanlıklarını yaparlar.
» Eflak ve Boğdan beyleri Fenerli Rumlardan atanırdı.
» Bundan başka menfaatleri zedelenenler ile, iktidarlarını
başıboş, istediği gibi kullanan birçok Paşalar da, Tanzimat’tan hiç memnun
olmadılar. Bunların başında daha önce sadrazamlık yapan Hüsrev Paşa geliyordu.
» Birçok Valide yetkileri sınırlandığı için, Tanzimat'ın
düşmanları arasındaydı.
» Tanzimat düşmanları yapılanların kafir işi olduğu
propagandasını yaymaya çalıştılar. Olumlu sonuçlarda aldılar. Nitekim Mustafa
Reşit Paşa 1841 Hariciye Nazırlığından azledildi.
Tanzimat Fermanı’nın Sonuçları
» Batılılaşma hareketleri hızlanmıştır.
» Osmanlıcılık fikrinin doğmasına zemin hazırlanmış ve
Osmanlı vatandaşlığı esası benimsenmiştir.
» Kavalalı İsyanı ve Boğazlar Sorunu’nda Avrupa’nın desteği
sağlanmıştır.
» Tanzimat Fermam padişahın isteği ile hazırlanmış ve halka benimsetilmeye çalışılmasına rağmen azınlık isyanlarının sona ermesini sağlayamadığı için sorunlara kesin çözüm getirememiştir.
Netice itibariyle Tanzimat Fermanı üzerinde durduk ve Tanzimat fermanının nedenleri sonuçları ve uygulanmasına kadar her şeye değindik. Tanzimat fermanına dair her şey..
